Onze gastspreker van vanavond is Monique Schoenmakers
Monique is werkzaam bij het Autisme Steunpunt zuid-oost Brabant
26 september 2022
Verslag Gerry Rechmann
Een prikkel is iets wat je hoort, ziet, ruikt, voelt en ervaart.
Het is goed om te reageren op prikkels. Prikkels hebben nut.
Prikkelverwerking is de manier waarop je met prikkels omgaat.
Welke prikkels laat je binnenkomen en waarop ga je reageren? Dit is het managen van prikkels.
Op het moment dat je goed in je vel zit kun je beter prikkels managen dan wanneer je niet goed in je vel zit. Dan is het een stuk moeilijker. Bij personen met autisme is dit structureel lastiger. Prikkels komen sterker binnen en personen met autisme kunnen dit vaak moeilijk filteren. Dat maakt dat je minder de regie hebt over het verwerken van en het reageren op prikkels. Een gast gaf aan dat bijvoorbeeld geluiden allemaal even hard binnen komen. Dat maakt het lastig om te reageren op gesprekken bijvoorbeeld, vanwege de omgevingsgeluiden die ook even hard binnen komen.
Er is een verschil tussen overprikkeling en hoog sensitief zijn. Hoog sensitiviteit is een
karaktereigenschap waarbij men gevoelig is voor prikkels. Dit is niet te vergelijken met gevoeligheid voor prikkels bij personen met autisme. De mate van gevoeligheid, de verwerking en de reactie hierop is totaal anders bij personen met autisme.
Overprikkeling/onderprikkeling
Een persoon met autisme kan overprikkelt of onderprikkelt zijn. Dit kan wisselen per zintuig, en zelfs per moment.
Er zijn verschillende types van prikkelverwerking:
Onderprikkeling : deze personen zoeken juist prikkels op
Overprikkeling: deze personen vermijden vaker prikkels
Mensen die prikkels gebrekkig registreren
Gehoor
Het komt voor dat kinderen met ASS slecht tegen geluiden kunnen, maar dan soms zelf geluid gaan maken. Dit doen ze dan om voor hen irritante geluiden te overstemmen. Het komt ook voor dat men muziek wel op hoog volume kan verdragen, bijvoorbeeld bij festivals. Dit heeft er mede mee te maken dat dit voorspelbaar geluid is, geluid is waar men voor kiest en als prettig ervaart.
Zien / licht
Personen met ASS hebben vaak last van fel licht. Maar ook flikkerend licht verdragen ze vaak moeilijk.
Dit geldt ook voor licht van bijvoorbeeld een scherm of het digibord op school. Belangrijk om hier aandacht voor te hebben.
Kinderen met onderprikkeling voor licht willen nog wel eens diamantjes of steentjes die schitteren dicht bij de ogen houden om de schittering te vangen. Dit is een teken van onderprikkeling bij licht.
Reuk
Het verschil bij kinderen met ASS en zonder ASS :
Kinderen zonder ASS kunnen de regie nemen om geuren etc. die storend zijn te vermijden. Kinderen met ASS moet dit meestal ondergaan en kunnen dit meestal niet ontlopen.
Dit betreft niet alleen geuren van eten en drinken, maar is veel breder. Ook geuren van wasmiddel kunnen erg storend zijn.
Tip: gebruik zoveel mogelijk wasmiddel zonder toegevoegde geuren en gebruik azijn i.p.v.
wasverzachter.
Tastzin/voelen/pijn
Wat vaak voorkomt is overprikkeling van de tastzin bij het dragen van kleding. Sokken met naden, labels in kleding, bepaalde stoffen niet kunnen verdragen. Ook kleding die te strak of juist te los zit kan hinder veroorzaken.
Tip: – koop sokken zonder naden en verwijder labels uit kleding. Bij labels die je weghaalt blijft er vaak een randje zitten. Als die hinderlijk is hier een reepje leukoplast overheen plakken zodat deze irritatie weggenomen wordt.
– Personen met ASS hebben vaak ook baat bij het voelen van druk op hun lijf om rustig te worden. Diepe druk geeft soms gevoel van ontspanning.
Tip: Denk aan bijvoorbeeld een zwaartedeken of een drukvest. Ook zijn er slaaptunnels. Dit is een hoes die je over je matras schuift waar je in kunt gaan liggen, waardoor je strak onder een laken ligt.
Ondergevoeligheid voor pijn komt ook vaker voor bij personen met ASS, Men voelt wel dat men pijn heeft maar kan niet uitleggen wat en waar de pijn precies zit. Men kan zichzelf verwonden zonder dat men het merkt. Bijvoorbeeld niet voelen dat men zich verbrand aan hete thee.
Prikkels van binnen uit
Prikkels vanuit het eigen lijf komen ook anders binnen.
Bijvoorbeeld geen hongergevoel en hierdoor niet eten. En dan niet snappen dat men onwel wordt omdat men te weinig gegeten heeft.
Tip: breng structuur aan en plan op vaste tijden eetmomenten op een dag. Mocht dit niet voldoende helpen kan het helpen om een arts als expert te laten vertellen hoe belangrijk het is om te eten ondanks dat er geen hongergevoel is.
Wat ook vaker voorkomt bij onderprikkeling is dat een kind niet voelt dat men moet plassen. Het kan dan helpen om het kind taal te geven aan het gevoel. Zodat men het beter herkent, en er daardoor beter mee om kan gaan.
Evenwicht
Bij personen met ASS komt ook vaker een vorm van evenwichtsstoornis voor. Zo komt het voor dat personen met autisme schuin op een stoel zitten of over de leuning van de bank hangen. Voor hen is dit nodig om het gevoel te krijgen dat hun evenwicht klopt.
Onderprikkeling van het evenwicht/balans kan ook betekenen dat er soms problemen zijn bij het schakelen tussen verschillende houdingen. Bij voorbeeld bij het afwisselend kijken op schrift en (digi)bord in de klas. Of bij het fietsen.
Bij kinderen met autisme zie je ook vaker een typisch loopje. Herkenbaar is dat kinderen met autisme vaker op de tenen lopen. Letterlijk op de tenen lopen is regelmatig ook een signaal dat deze kinderen ook figuurlijk op hun tenen lopen.
Gebruik van hulpmiddelen:
Wiebelkussen; Het gebruik van een wiekbelkussen voegt prikkels toe! Dit werkt dus alleen als het kind onderprikkelt is. Daarom maximaal een half uur achter elkaar inzetten. En alleen inzetten als iemand onderprikkelt is en alert moet zijn bijvoorbeeld bij instructie in de klas. Het is geen goed idee om een kind hele dagen op een wiebelkussen te laten zitten in de klas!
Koptelefoon; Dit kan ingezet worden als iemand op een bepaald moment last heeft van
omgevingsgeluiden. Niet een hele dag opzetten dus! Noise cancelling kan helpend zijn. Al geldt dit niet voor iedereen. Er zijn ook personen met autisme waar dit averechts werkt en men tijdens het gebruik van een koptelefoon continu ruis hoort. Nagaan of het dus wel echt helpend is.
Algemeen
Afstemmen over prikkels is helpend. Controle over prikkels is belangrijk, zeker voor een persoon met autisme. Vaak is gedrag van anderen niet te voorzien en moeilijk in te schatten. Door hier rekening mee te houden en regelmatig af te stemmen krijgt de persoon met autisme meer zelf de regie en controle over prikkels.
Op de website www.gesprekshulp.nl zijn vragenlijsten te vinden. Dit kan helpen bij het zoeken naar een gezamenlijke taal waardoor je elkaar beter begrijpt. Benoemen levert begrip op.